Morituri vos salutant. Idący na śmierć, pozdrawiają was. Te słowa wybrane przez Kraszewskiego na motto powieści przewijają się przez cały utwór, uwydatniając nieuchronny charakter upadku żyjącej ponad stan arystokratycznej rodziny Brańskich. Historia osadzona w połowie XIX wieku ukazuje bezwzględność losu wobec tkwiącej mentalnie w dawnej świetności najwyższej warstwy polskiego społeczeństwa porozbiorowego.